پایگاه فرهنگ مالیاتی کشور

فرهنگ مالیاتی کشور،جهت آشنایی هرچه بیشترآحادمردم باپرداخت مالیات افتتاح شده است
%@%بدانید و آگاه باشید،مالیات یک فریضه و یک راه شرعی در تامین نیازهای مادی کشور است، پایگاه فرهنگ مالیاتی کشور معتقداست مالیات یک تنبیه اجتماعی نیست بلکه مالیات یک فرصت اجتماعی است -آگاه باشید پایگاه فرهنگ مالیاتی کشور،به عنوان یکی از مبلغان فرهنگ مالیاتی درکشور باهدف گسترش اعتلاء فرهنگ مالیاتی کشور می کوشد و به کمک و یاری شما نیاز منداست %@%           
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
(@)__ بدانیم و بدانید مالیاتی __(@) بدانید،دولت درجهت تحقق بخشی از خواسته های مردم درخصوص بالا بودن سطح رفاه و درآمد ،توسعه عدالت اجتماعی وخدمات آموزشی، تولید و اشتغال و سطح بالای پوشش های بیمه ای برنامه هایی را تنظیم وبه مرحله اجرا در آورده است که هدف غایی این برنامه ها آشنایی مردم و مودیان مالیاتی با محل هزینه کرد مالیات می باشد تا پرداخت کنندگان مالیات بدانند پولی که به عنوان مالیات به دولت می دهند در جهت رفاه و آسایش خودشان هزینه می شود. بدانید،فرار مالیاتی منجر به کاهش درآمدهای مالیاتی دولت و اخلال در بودجه بندی شده و مانعی برای دستیابی به اهداف دولت می شود. علاوه براین فرار مالیاتی باعث نارسایی در توزیع عادلانه درآمد، گردآوری ثروت و انباشت غیر تولیدی، تجمل گرایی و افزایش فاصله طبقاتی شده و مآلاً به افزایش تنش های سیاسی و اجتماعی منجر خواهد شد. بدانیم سازمان امورمالیاتی کشور جهت کاهش دغدغه فرارمالیاتی و گسترش فرهنگ پرداخت مالیات در کشور،در کنار انجام فعالیت‏های ذاتی و قانونی خود پیوسته در جهت آگاه‏سازی افکار عمومی جامعه و تقویت بنیه‏ های فرهنگی پرداخت مالیات می‏کوشد. بدانیم باگسترش اعتماد ،ترویج روح جمعی ، بهره گیری از شیوه های اخلاقی وباتاسی ازفرمایشات مقام معظم رهبری(همدلی وهم زبانی) فرهنگی را در جامعه گسترش می دهیم که افراد جامعه به پرداخت مالیات به عنوان وظیفه دینی و مسؤولیت اجتماعی نگاه میکنند و فرار از آن را معصیت و گناه می شمارند و به آن بصورت یک امر مذموم و ناپسند می نگرند و سرپیچی از پرداخت مالیات را مترادف با خیانت ملی و تجاوز به حقوق دیگران میدانند
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
 سوالات مالیاتی  چرامالیات بدهیم  چرافرهنگ مالیاتی   دادخواهی مالیاتی  چالش های مالیاتی  فریضه ای بنام مالیات  بدانید و بدانیم مالیاتی  دغدغه ای بنام فرار مالیاتی  بازار و دغدغه ای بنام مالیات  معافیت های 17گانه مالیاتی  یاداشتی مالیاتی از ونکوورکانادا  بهترین راهکارهای کسب مالیات   فرآیندهای الکترونیکی شده مالیاتی  مزایایی ارسال اظهارنامه الکترونیکی  راهکارهای گسترش فرهنگ مالیاتی  اگر مالیات پرداخت نکنیم چه می شود؟   سازمان امورمالیاتی وفرهنگ مودی مداری  چرانسبت به پرداخت مالیات آلرژی داریم ؟   گسترش فرهنگ مالیاتی با مدیریت جهادی  گسترش فرهنگ مالیاتی باهمدلی و همزبانی  اهمیت برگزاری جشنواره ملی فرهنگ مالیاتی  ثروتمندان چقدر به پرداخت مالیات توجه دارند؟  مالیات برارزش افزوده شامل کدام کالاهانمیشود  پیام پایگاه فرهنگ مالیاتی به مناسبت روز مالیات  انتظار مردم از سازمان امور مالیاتی دولت یازدهم  دلایل عدم ارسال اظهارنامه مالیاتی توسط مودیان  عملکرد سازمان امورمالیاتی در کاهش فرارمالیاتی   عملکردسازمان مالیاتی درارتقاءفرهنگ مودی مداری
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما
محل لوگوی شما

برگهای از تاریخ مالیات

همان گونه که درجریان هستید این روزها بازار اخبار مالیاتی داغ است ودراین بین سازمان امورمالیاتی کشور جهت کسترش فرهنگ پرداخت مالیات در کشور،در کنار انجام فعالیت‏های ذاتی و قانونی خود پیوسته در جهت آگاه‏سازی افکار عمومی جامعه و تقویت بنیه‏ های فرهنگی پرداخت مالیات می‏کوشد.

دراین بین پایگاه فرهنگ مالیاتی کشور قصد دارد دراین یاداشت ، برگهای از تاریخ مالیات مربوط به ادواره گذشته است را منتشر نماید.

باشد تا جذابیت این یاداشت به مودیان کمکی کرده باشد تا درکنار قوانین و مقررات و فرهنگ سازی های سازمان مالیاتی ، اطلاعات تاریخی مالیاتی آنها بالارود .


مالیات در سرزمین سومر

سازمان ملوک الطوایفی , در امپراطوری سومری , وسیله حفظ نظام اجتماع بود . شاه , پس از هر جنگ ع به سرداران شجاع خود قطعات بزرگی از اراضی را می بخشید و آن زمینها را از پرداخت مالیات معاف می کرد . این صاحبان اراضی , در مقابل , موظف بودند امنیت را در ابوابجمعی خود حفظ کنند و , آن اندازه که شاه نیازمند است , سرباز و ساز وبرگ به او بدهند . درآمد دولت از مالیات جنسی بود, که در انبارهای شاهی ذخیره می شد و به مصرف حقوق کارمندان و کارگران دستگاه دولتی می رسید .( ویل دورانت - تاریخ تمدن – جلد 1 مشرق زمین گاهواره تمدن –مترجمان : احمد آرام, ع. پاشایی و امیرحسین آریان پور.   ص . 153).

کاهنان , از راه هدایا و قربانیها , از همه طبقات دیگر مردم سومری مالدارتر و نیرومند تر شدند. از بسیاری جهات همین کاهنان در واقع فرمانروا بودند . چون کاهنان در غارت کردن اموال مردم از اندازه گذشتند ,  اوروکاژینا – مانند لوتر که بعدها در مقابل کشیشان مسیحی قیام کرد – به پا خاست و حرص و آز کاهنان را تقبیح کرد و آنها را در اجرای عدالت , به رشوه گرفتن متهم ساخت و اظهار داشت که این کاهنان گرفتن مالیات و زکات را وسیله آن ساخته اند که دسترنج کشاورزان و صیادان را بربایند. تا مدتی محاکم را از این گونه ماموران رشوه خوار پاک کرد و , برای پرداخت عوارض و مالیات به معابد , قوانین خاص تنظیم و از غصب شدن اموال و املاک مردم جلوگیری کرد.( ویل دورانت - تاریخ تمدن – جلد 1 مشرق زمین گاهواره تمدن –ص. 155).

مالیات در سرزمین با بل

حمورابی با مالیاتهایی که می گرفت , قشونی را که برای نگهداری نظم و حمایت قانون لازم بود اداره می کرد , آن اندازه برای وی می ماند تا بتواند روز به روز پایتخت خود را زیبا تر کند . (ویل دورانت - تاریخ تمدن – جلد 1 مشرق زمین گاهواره تمدن –ص. 263)

در زمان بختنصر , آنچه وی به عنوان گمرک از این تجارت می گرفت , و آنچه از خراج کشورهای مسخر شده یا از مالیاتهای داخلی به دست می آورد , همه را به مصرف زیبایی پایتخت خود و تخفیف گرسنگی کاهنان می رسانید.( ویل دورانت - تاریخ تمدن – جلد 1 مشرق زمین گاهواره تمدن –ص. 265).

در بابل شاه از لحاظ قانونی عنوان عامل و وکیل خدای شهر را داشت . مالیات به نام خدا گرفته می شد و به صورت مستقیم یا از راههای انحرافی , به خزانه معابد ریخته می شد .(ویل دورانت - تاریخ تمدن – جلد 1 مشرق زمین گاهواره تمدن –ص. 275).

از بعضی از زمینها سالانه مالیات جنسی خرما و دانه بار و میوه به معابد پرداخته می شد , اگر صاحب زمین آن مالیات را نمی پرداخت , ملک به تصزف معبد در می آمد . غالب اوقات , این ملکیت به خود کاهنان انتقال می یافت .(ویل دورانت - تاریخ تمدن – جلد 1 مشرق زمین گاهواره تمدن –ص. 276).

مالیات در سرزمین آشور

حکومت محلی , در آغاز کار , به دست امرای زمیندار محلی بود و بتدریج از دست آنان خارج شد و در اختیار فرماندارانی قرار گرفت که ازطرف شاه معین می شدند. پارسیان این طرز اداره را از آشوریان گرفتند , واز ایشان به رومیان انتقال یافت. فرمانداران کارشان آن بود که مالیات را جمع آوری کنند و امور مربوط به بیکاری و کارهای دسته جمعی همچون آبیاری را که , پرداختن به آنها از عهده افراد خارج بود , زیر نظر بگیرند . مهمترین وظیفه ایشان آن بود که سربازان ناحیه خود را بسیج کنند ودرجنگهای شاهی , فرماندهی آنان را داشته باشند. علاوه بر این , شخص شاه در هر ایالت ماموران و جاسوسان مخصوصی داشت که مراقب کار حکام و یاران ایشان بودند و از اوضاع مردم , شاه را مطلع می ساختند .( ویل دورانت - تاریخ تمدن – جلد 1 مشرق زمین گاهواره تمدن –ص. 320

مالیات در سرزمین پارس

عادت براین جاری شده بود که شش خانواده ای که با داریوش اول انقلاب کردند و بردیای دروغین را از میان برداشتند امتیازات خاصی داشته باشند , ودر مهمات امور کشور رای آنان خواسته شود .... املاک اختصاصی بسیاری از ثروتمندان و بزرکان را شاه به ایشان بخشیده بود , وآنان در مقابل , هرگاه شاه فرمان بسیج می داد , مرد جنکی و سازبرگ فراهم می آوردند. این اشراف در املاک خود تسلط بیحد و حساب داشتند , مالیات می گرفتند و قانون می گذاشتند و دستگاه قضایی در اختیارشان بود و برای خود نیروهای مسلح نگاه می داشتند .0(ویل دورانت - تاریخ تمدن – جلد 1 مشرق زمین گاهواره تمدن –ص. 417)

پارس به ایالات تقسیم شده بود , تا به این ترتیب امر اداره کردن و مالیات گرفتن آسانتر باشد .در هر ایالت شخصی از طرف شاهنشاه حکومت می کرد , این ساتراپها گاهی از امرای محلی بودند ولی بیشتر آنان را شاه انتخاب می کرد وهنگامی که از کار او راضی بود بر سر کار باقی می ماند ... برای دوراندیشی بیشتر , دستگاه خبر گزاری محرمانه ای به نام " چشم و گوش شاه" تشکیل داده بود که به صورت ناگهانی به ایالات سرکشی می کردند و دفاتر و امور اداری و مالی را مورد بازرسی قرار می دادند  .

کارمندان اداری ساتراپ نشینها از خزانه شاهی حقوق دریافت نمی کردند , بلکه حقوق ایشان از مردم همان ایالتی گرفته می شد که در تحت اداره آنان بود . این حقوق بسیار گزاف بود وبه آنان کفاف می داد که ساتراپ ها کاخها و حرمسراها و شکارگاههای وسیعی, که پارسیان " فردوس" می نامیدند , برای خود فراهم کنند .هر ایالت موظف بود سالانه مبلغ ثابتی , نقدی یا جنسی , به عنوان مالیات برای شاه بفرستد. هندوستان 4680 تالنت می فرستاد , آشور و بابل 1000تالنت , مصر 700تالنت , چهار ایالت آسیای صغیر 1760 تالنت و قس علی هذا.این مبالغ روی هم رفته سالانه 14560تالنت می شد که ارزش آن به تخمینهای مختلف , میان 12800000000و17500000000ریال می شود.( ویل دورانت - تاریخ تمدن – جلد 1 مشرق زمین گاهواره تمدن –ص. 420).

ساسانیان

یکی از اصلاحات مهم خسرو انوشیروان , تغییر در چگونگی اخذ مالیات بود . در آن زمان مالیات شامل مالیات زمین ( خراج ) و مالیات سرانه ( جزیه ) می شد . مالیات سرانه از کسانی که صاحب زمین نبودند و نیز از یهودیان ومسیحیان اخذ می شد . جمع آوری مالیات صنعتگران توسط روسای اصناف آنان انجام می شد  و مالیات زمین هم بوسیله دهقانان گردآوری می شد . اما چون برای انجام این کار روش خاصی وجود نداشت , اخذ مالیات در بیشتر موارد با اجحاف و نارضایتی مودیان همراه بود . قباد اول برای تصحیح این روش , در اواخر پادشاهی خود دستور داد تا تمام زمینهای مزروعی را مساحی کنند تا اخذ مالیات بر آن اساس انجام گیرد . اما پیش از اتمام این کار درگذشت وخسرو انوشیروان این کار را به انجام رساند . به دستور خسرو نرخهای جدید مطابق با اصول جدید وضع شد بدین ترتیب برای گندم , جو , مو , یونجه , برنج , درختان نخل و زیتون مالیاتهای جدید مقرر شد . سایر محصولات دیگر و نیز نخلهای پراکنده که جزو نخلستان مستقلی نبودند , از پرداخت خراج معاف شدند .( ایران در زمان ساسانیان .ص.289-290)

خسرو مالیات سرانه را نیز اصلاح کرد . این مالیات به استثنای واسپوهران , جنگاوران , روحانیان , دبیران , خدمتگزاران شاه که از پرداخت آن معاف بودند , تنها برای اشخاص بیست تا پنجاه ساله مقرر شد و آن هم بر اساس میزان توانایی و توانگری ایشان به چند گونه تقسیم شد و ( الاخبار الطوال .ص 71-72 . تاریخ الطبری ( تاریخ الرسل و الملوک) جزء2 ص. 150-151)

(به نقل از : تاریخ ایران باستان ( تاریخ سیاسی ساسانیان ) دکتر عبدالحسین زرین کوب/ روزبه زرین کوب . چاپ دوم زمستان 81 انتشارات سمت).

دهقانان از طبقات نجبای درجه دوم در روزگار ساسانیان محسوب می شدند و در اواخر عهد ساسانی و اوایل عصر اسلامی , نقش مهمی در مسائل اجتماعی , اقتصادی وسیاسی ایران ایفا کردند . در اواخر دوره ساسانی , واژه دهقان به طبقه ای از زمینداران اطلاق می شد که در مرتبه ای پایینتر از بزرگان و آزادان قرار داشتند .

دهقان به عنوان یک طبقه اجتماعی , به دنبال اصلاحات ارضی روزگار خسرو انوشیروان ظهور کردند و قدرت یافتند . اداره امور محلی , به ارث به دهقانان می رسید و کشاورزان ناگزیر بودند که از آنان فرمان برند . هرچند که در ابتدا املاک کشاورزی دهقانان از زمینهای نجبای زمیندار محدودتر بود . دهقانان در واقع نماینده حکومت ساسانی در میان کشاورزان بودند و مهمترین وظیفه ایشان گردآوری خراج بود . ( تاریخ سیاسی ساسانیان .ص. 82)

واسترپوشان سالار که رئیس طبقه کشاورزان بود , رئیس مالیات ارضی نیز محسوب می شد . دارنده این منصب که ریاست اداره مالیات کشور را داشت , مسئول نظارت بر امر خراج گیری بود . از دیگر ماموران عالی رتبه مالیاتی ساسانی , یکی "ایران آمار کار" بود که گاهی نایب ورزگ فذمذار بود , اما وظایف او در مقابل واسترپوشان سالار به خوبی روشن نیست . خزانه دار سلطنتی هم گویا " گنجور " لقب داشته است . ( ایران در زمان ساسانیان .ص. 143-144 به نقل از تاریخ ایران باستان (4) , تاریخ سیاسی ساسانیان .دکتر زرین کوب ص. 84.) 

ایران در زمان ساسانیان

روشی که در آن زمان در اخذ خراج ارضی و مالیات شخصی به کار رفته بود , نه فقط سلطنت را فایده نمی بخشید , بلکه زحمات و خساراتی برای مالیات پردازان فراهم می نمود . چنانکه نقل کرده اند که کشاورزان قبل از تعیین میزان مالیات توسط ماموران ( نلدکه , طبری . ص.241, یادداشت 2) جراءت نمی کردند به میوه های رسیده دست بزنند و خصوصا ض کواد (قباد) چون بر این امر آگاهی یافت , گویا تصمیم گرفت که به طور کلی این روش اخذ خراج را تغییر دهد و عاقبت این اصلاح به دست انوشیروان انجام یافت . تماماراضی مزروعه را به دقت اندازه گرفته , ممیزی کردند . توزیع مالیات ارضی جدید بر آن اساس قرار گرفت و آن ممیزی به دست " مردمانی منصف و خیرخواه " به عمل آمد , که شاه بدان منظور انتخاب کرده بود . نرخ های ثابتی که مطابق اصول جدید معین شد از این قرار بود : هر گریپ گندم یا جو سالی یک درهم , هر گریپ مو هشت درهم , هرگریپ یونجه هفت درهم , هرگریپ برنج پنج ششم درهم و سالیانه از هر چهار درخت خرمای پارسی , یا شش نخل آرامی , یا شش درخت زیتون یک درهم می گرفتند . سایر محصولات دیگر از ادای مالیات معاف بود و نخل های پراکنده نیز که جزو نخلستان مستقلی به شمار نمی آمد , از ادای مالیات معاف گشت . ( طبری .ص. 960-962 نلدکه .ص. 241-245)

ظاهرا ً این نرخ ها سنگین نبوده است . منتهی ما درست نمی دانیم که به موجب قوانین مالیاتی مذکور صدی چند از کل مالیات وصول شده و این وصول با اجرای اعمال فوق العاده صورت گرفت یا به تدریج و به اقتضای جریان اداری . لیکن به طور کلی روش جدید بلاشک باعث آسودگی رعایا شده و در عین حال درآمد خزانه را ثابت تر و چندین برابر کرده است و بدین مناسبت در دوره خلافت اسلامی نیز بنای اخذ خراج بر همین شالوده قرار گرفت .

جزیه سرها ( مالیات سرانه ) را نیز خسرو اول بر طبق طرح محاسبات سابق الذکر اصلاح کرد . این جزیه به تمام اشخاص بیست ساله الی پنجاه ساله تعلق می گرفت " به استثنای بزرگان و نجبا و سربازان و روحانیان و دبیران و سایر خدمتگزاران دولت " .جزیه گزاران را بر حسبثروتشان به چندین طبقه تقسیم کردند . توانگران دوازده درهم و میانه تر هشت درهم و کمتر شش وسایر رعایا هر تن جهار درهم می پرداخت . مالیاتها را به اقساط سه ماهه می گرفتند ( ظاهرا ً خراج ارضی و جزیه سرانه).

کسری صورت نرخ های جدید را در گنج سلطنتی نهاد و رونوشتهای دیگری به ماموران اداره مالیات و همه قضات بلوک فرستاد و قضات مزبور را مامور کرد که مواظب کنند , تا مالیاتها عادلانه اخذ شود  و اگر خساراتی متناسب با مالیات گندم وباغ اشخاص وارد آید , آنها را از ادای مالیات معاف کنند . قضات بلوک صورت معافیها را به حکومت مرکزی می رساندند و حکومت نیز اوامر مناسبی به تحصیلداران صادر می کرد . منظور خسرو از این بازرسی این بود که از اسرافاتی که تا آن زمان در اخذ مالیات معمول بود جلوگیری کند . ( طبری 962-963 نلدکه ص. 246-247 ).

علت اصلی این اصلاح مالیاتی را کسری چنین بیان می کند : باید پول در خزاین سلطنتی جمع کنند تا در هنگام جنگ همه وسایل مهیا باشد و احتیاج به تحمیل مالیاتهای فوق العاده نیفتد . ( طبری ص. 960 و نلدکه ص. 242 ) .( به نقل از ایران در زمان ساسانیان-پروفسور آرتور کریستنسن . ترجمه رشید یاسمی.انتشارات صدای معاصر . تهران 1378 چاپ دوم 1380).

مالیات در زمان داریوش

داریوش با وضع قوانین جدید که بعضی از آنها متخذ از قوانین موجود ممالک تحت تابعیت بود , پایه های اقتصاد امپراتوری را استحکام بخشید . سازمان مالیاتی مرتب و منظم , توسعه و ترمیم راهها , ... ترتیب اوزان , مقیاسها و ضرب سکه , تقویت بازرگانی داخلی و خارجی و تشویق بازرگانان و سرانجام توسعه کشاورزی و دامداری و صنعت , ارکان تشکیلات انسجام یافته اقتصاد در این دوره بوده است . ( تاریخ ایران باستان 2 از ورود آریاییها به ایذ=ران تا پایان هخامنشیان/ دکتر شیرین بیانی . انتشارات سمت . تهران 85 چاپ سوم . ص. 192)

تشکیلات مالیاتی :

یکی از مهمترین اقداماتن داریوش , تاسیس اداره مالیات با تشکیلاتی وسیع و قوانین جدید سراسری بود . زیرا ایالات می بایست از سویی نیازهای مالی خود را برآورده سازند و از سوی دیگر , مالیاتی را به مرکز گسیل دارند که جوابگوی مخارج سپاه , اداره ها , دربار , بنای کاخ های عظیم و با شکوه و غیره باشد . بدین ترتیب , برای ممالک تابعه و ایالات به طوری عادلانه و بر اساس موقعیت منطقه ای , مالیاتهای جنسی و نقدی وضع کرد که به صورت شمشهای طلا و نقره و پارجه های زربفت و اشیا ء و ظروف گرانبها , سنگهای قیمتی , ابزار فلزی و غلات و محصولات دیگر و حتی چهار پایان به خزانه حکومتی و خزانه دربار واریز می شد . ( تاریخ سکه از قدیمیترین ازمنه تا دوره ساسانی . جلد 1و2 . ص. 62-63.) یکی از مهمترین شغل هایی که داریوش ایجاد کرد , مامور عالی رتبه اخذ مالیات بود .( ایران از آغاز تا اسلام . ص. 133-134.)

ساتراپها می بایست تحت نظر وی مالیاتها را به مرکز گسیل دارند . ماموران مالیاتی خزانه دربار با خزانه حکومتی تفاوت داشتند و هریک برای گردآوری مالیاتهای خزانه خود , وظیفه مقرر کردن میزان عوارض گوناگون را بر عهده می گرفت و کارگزاران زبر دست آنان , تعدادی مامور محاسبه و تعداد دیگری مامور گردآوری مالیاتها بودند . دسته ای منشی و کاتب نیز به کار اشتغال داشتند که در دفاتر مرتب و منظمی موارد گوناگون را ثبت و ظبط می کردند . همه مالیاتها تحت نظر مامور عالی رتبه گرد اوری و به انبارهای مخصوص فرستاده می شد . این مالیاتها چنانکه گفتیم نقدی و جنسی بود و انواع گوناگون داشت , مانند مالیاتهای کشاورزی , بخصوص گندم , صنایع , بنادر, عوارض گمرکی که در زبان پارسی باستان اصطلاحا ً " باژ " یا " باج " گفته می شد . ( بررسی وضع اقتصادی عصر داریوش کبیر بر اساس الواح تخت جمشید . ص. 62-64 چگونگی تشکیلات نظام گسترده و دقیق مالیاتی در تقویت بنیه مالی امپراتوری , حتی در شامگاه آن آشکار است . گاه اتفاق می افتاد که پرداخت این باجها و مالیاتها برای مردم ایالات و شهرها , به علل گوناگون و بلایای طبیعی یا جنگها غیر ممکن می شد , آنگاه نارضایتیها , بهانه ای برای شورش می شد .( ص. 194-193 تاریخ ایران باستان 2 از ورود آریاییها به ایذ=ران تا پایان هخامنشیان/ دکتر شیرین بیانی .).

مالیات در دوره اسلامی تا زمان طاهریان

 سابقه تشکیلات اداری و دیوانی در ایران اسلامی به دوران پیش از اسلام باز می گردد. آنچه تاثیرات دیرپا و الگو مانند برساختند و نهادها و تاسیسات دیوانی و اداری در دوره اسلامی گذاشته , بخصوص دیوانها و سازمانهای اداری ساسانی است . در دوره ساسانیان رئیس کل تشکیلات مرکزی وزیر بود . مورخان اسلامی که در تاریخ ساسانیان اطلاعات بسیاری به دست داده اند . ازجمله طبری , یعقوبی و مسعودی عنوان رسمی وزیر بزرگ را " ورزک فرمذار " ذکر کرده اند . وظیفه وزیر بزرگ که نماینده قدرت شاه بوده است , اداره کل کشور با نظارت پادشاه بود . مسئولیت امورمالی صنعتگران , تاجران و غلامان را واستر پوشان سالار به عهده داشت که زیر نظر وزیر کار می کرد , مدیریت و نظارت امور فلاحت و صناعت از وظایف وی شمرده می شد . از جمله مشاغل دیگر اداری و تشکیلاتی , آمارگر یا مامور عالیرتبه مالیه بود که در واقع دوایر محاسباتی را رسیدگی می کرده است . " گنجور " عنوانی بود برای خزانه دار سلطنتی که کل در آمدهای دولتی در اختیار او قرار می گرفت . " گهبذ " امور مسکوکات و مالیات را به عهده داشت که تقریبا ض با همین مسئولیت و به نام  " جهبذ " در تشکیلات دیوانی در قرون اسلامی دیده می شود . ( تشکیلات اداری در دوره ساسانیان : کریستن سن . ایران در زمان ساسانیان . ص. 117 به بعد ) ( نقل از تاریخ ایران از ورود مسلمانان تا پایان دوره طاهریان / دکتر حسین مفتخری و حسین زمانی . انتشارات سمت تهران 84 چاپ دوم .ص. 158-159).

مقیاس پول نیز همان مقیاس دوره ساسانیان بود . واحد پول طلا را دینار می گفتند وواحد پول نقره درهم یا به زبان فارسی درم نام داشت . درهم به شش دانگ تقسیم می شد  و دانگ را معرب کرده " دانق " گفته اند . کیلی که در مالیات جنسی معمول بود کر ( به ضم اول ) می گفتند که معادل شش خروار امروز بود . گاهی دریافت خراج به واسطه حوادثی عقب می افتاد و مقداری مالیات از سالهای پیش مانده بود که به آن " بقایا " می گفتند . برخی از نواحی گذشته از خراج معمولی می بایستی مبلغی برای کمک خرج دربار فلاحت بپردازند که به آن " معاون " می گفتند . ( تاریخ ایران از ورود مسلمانان تا پایان طاهریان .ص. 160 به نقل از تاریخ خاندان طاهری .ص. 323-324)

بنا به فهرستی که ابن خرداد به در کتاب مسالک الممالک آورده است , جمع کل مالیات خراسان و تمام ولایات و نواحی که به فرمان عبدالله بن طاهر بمبلغ 44 میلیون و 846هزار درهم بود که علاوه بر آن , سیزده راس اسب سواری و دو هزار گوسفند و از اسیران غز دو هزار تن به ارزش ششصد هزار درهم و هزار و 187 قطعه از کرباس های کندجی و هزار وسیصد قطعه دونیم ورق آهن نیز اضافه می شد . ( ابن خردادبه , مسالک الممالک  .ص. 34)

از این مبلغ 38 میلیون درهم فقط مربوط به خراج خراسان بود که قدامه بن جعفر در باره آن می گوید : " خراج خراسان به همان صورتی بود که عبدالله بن طاهر به سال 221 .ه. با قیمت اسیران و گوسفندان و کرباسها دریافت کرده و ثروتمند گردیده  بود , یعنی سی وهشت میلیون درهم ." ( قدامه بن جعفر , کتاب الخراج.ص. 141)

این میزان درآمد با اختلافی جزئی در البلدان یعقوبی هم آمده است که خراج خراسان در زمان طاهریان چهل میلیون درهم ذکر شده است . یعقوبی اقتداری که طاهریان در عراق داشتند عایدی ایشان را از عراق سیزده میلیون درهم آورده است که البته مبالغ بسیاری از این عواید را " در راهی که خود صلاح می دیدند مصرف می کردند ." ( یعقوبی , البلدان . ص. 85-86) ( نقل از تاریخ ایران از ورود مسلمانان تا پایان طاهریان . ص. 160-161)

امور مالی و مالیات و سکه و پول رایج در زمان تیموریان

اساسی ترین وظایف وزیران و به احتمال زیاد وزیر عامه , رسیدگی به امور مالیات ع تولید و افزایش محصولات زراعی , آبادی بلاد ع ضرب سکه , رسیدگی به حسابها ورسیدگی به شکایات مالیاتی بود.....خزانه سلطنتی در قلعه سمرقند و قلعه اختیارالدین هرات قرار داشت.

به قیمتی ترین سکه ها" تومان " می گفتند. اما بیشترین پول رایج , دینار و درهم عراقی وکبکی وتنگه بود. مالیاتها و درآمد ها بر اساس تومان محاسبه می گردید و یک تومان معادل یازده دینار بود . (aka-Ismail:Timur Va Devleti, Ankora.1991-s.112,113) ).

   مالیات معمول , مالیات مستقیم بود که از املاک مزروعی گرفته می شد. درآن دوره مالیات غیر مستقیم ونیز مالیات شخصی و مالیات بر اموال منقول وجود نداشت . مالیات مزروعی بر حسب نوع آبیاری از ربع تا ثلث محصول , ترقی می کرد . دولتشاه سمرقندی مالیات بر اراضی مزروعی را بسیار مختصر و جزئی ذکر می کند . تیمور وشاهرخ بخصوص مراقبت داشتند که رعیت , مورد اجحاف محصلان مالیاتی و ماموران حکام قرار نگیرد .(خواندمیر- تاریخ حبیب السیر ج.3 ص.166).

در تزوکات تیموری آمده است : " امر نمودم که مال و خراج از رعیت به نهجی بگیرند که موجب خرابی و ویرانی مملکت نشود که خرابی و رعیت موجب کمی خزانه باعث  تفرقه سپاه است و تفرقه سپاه موجب اختلال سلطنت است ." ( تزوکات تیموری ص 360).

ولی نمی توان گفت این مراقبت , عملا ً موثر بوده است . هنگام هرج ومرج , مالیاتهای جدیدی وضع می گردید و گاه چندین برابر از مردم وصول می شد .( در هرات برای هرخانه یک دینار مالیات وضع کرده بودند که پس از مرگ ابوالقاسم بابر در آن آشفته بازارآن را به ده برابرتر می دادند.روح الجنات . ج. 2 .ص 191 به بعد).

در عصر تیموریان , نوعی مالیات هم از تجار وصنعتگران دریافت می شد که به آن " تمغا " می گفتند . الغ بیک به تمغا یعنی مالیات بر تجارت و صنعت بیشتر اهمیت می داد. این نوع مالیات از نظر روحانیان , شرعی نبوده= واین عمل الغ بیک را علامتی از علایم کفر او قلمداد می کردند . برای جلب رضایت این قشر , بارها دستور مسکوت وبلااثر گذاشتن این قانون صادر گردید . لیکن ÷س از  مدتی دوباره به جریان افتاد و بنا به اطلاعات موجود , در زمان حکمرانی الغ بیک قانون تمغا به طور کامل اجرا می شد و امهالی در کار نبوده است . (الغ بیک و زمان وی – بارتلد , و... – ص . 213 )

عبداللطیف پس از به قتل رساندن پدرش الغ بیک , جهت رضایت مردم تمغا را قدغن کرد . اما با این عمل او برای مدت زمانی محدود و در سرزمین محدود صورت گرفت .

 از دیگر انواع مالیات ها می توان به  " قبچور " یا مالیات گله اشاره نمود . همچنین در مواقع حساس و هنگام لشکر کشیها برای تامین بنیه مالی دولت وجوهی از مردم دریافت می شده است . هنگامی که دولت ضعیف می شد , مالیات به دوبرابر و گاه بیشتر افزایش می یافت . در سال 861 در خراسانبه نام سه تن از میرزایان یعنی میرزا شاه محمود , میرزا سلطان ابراهیم و سلطان ابوسعید از مردم مالیات دریافت می شدهاست . سلطان حسین بایقرا وقتی به سلطنت رسید و وضع پریشان مردم و شکایتات را مشاهده کرد , فرمان داد تا به مدت دو سال ( از سال 875 به بعد ) مردم را از بعضی مالیاتها معاف کنند .(

مستمری های مختلف و عایدات موقوفات ملی و اماکن مقدسه , با مالیاتها به طور یکجا وصول می شد و امیران و مین باشیها ( امیر هزارها) این عواید را بین خود تقسیم می کردند . اگر عایدات بخش تعیین شده , مخارج سربازان فرماندهی را کفایت نمی کرد , خزانه سلطنتی آن را تکمیل می نمود , اما اگر ‏2002‏/01‏/23مازاد می آمد , شخص مذکور آن را بین خود و سایر فرماندهان تقسیم می کرد .(33)( تاریخ تیموریان و ترکمانان- دکتر حسین میر جعفری –ص.215-216) تهران 85 –سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها "سمت")

عصر آق قویو نلو ها

امیر حسن یبک در امر مالیات دست به استقرار نظم نوین زد. او از کلیه صاحبان حرف مالیات گرفت و از واردکنندگان انواع کالاها , عوارض گمرکی دریافت کرد .

فرمانروایان آق قویونلو برخلاف حکمرانان قراقویونلو که بخصوص در زمان جهانشاه بر مالیات اراضی به مقدار زیادی افزوده بودند , کوشیدند که در این نوع مالیات تعدیلی ایجاد کنند . به این لحاظ اوزون حسن قانونی در باره وضع وصول مالیاتهای خاص اهالی ساکن و مستقر تهیه کرد که به نام او به " قانون حسن بیکی " معروف شد . انواع مالیاتهای وصولی در این دوره عبارت بودند از : مالیات اراضی ( خراج ) , عوارض گمرکی ( باج ) , عوارض راه ( راهداری ) و مالیات تجارت و پیشه وری ( تمغا).

آق قویونلو ها برخلاف قراقویونلوها , مانند تیمور دارای یک علامت رسمی بودند . این علامت تقریبا ً روی تمام سکه ها و فرمانهای آن دوره دیده می شود .

امیر حسن بیک برای رفع مظالم مالیاتی دست به اصلاحاتی می زد و رفته رفته ضرورت اصلاحات اراضی نیز آشکار شد . در دوران فرمانروایی یعقوب , ضرورت اجرایی چنین طرحی روشن تر گردید . بویژه شیخ عیسی ساوجی , معلم یعقوب , چنین اصلاحاتی را هم برای تامین حقوق لشکریان لازم می دانست و هم اعتقاد داشت که احقاق حق مظلومان از این راه میسر خواهد بود . مسئولیت اصلاحات ارضی و مالیاتی که یعقوب نسبت به آن نظر کاملا ً مساعدی داشت , بر  عهده سه نفر یعنی شیخ عیسی ساوجی , شیخ نجم الدین مسعود و شرف الدین محمود دیلمی قرار گرفت و مقرر شد که در تمامی مالیاتها و اصول زمینداری, تجدید نظری به عمل آمده در سراسر عراق وفارس هر نوع سیورغالی که به امیران و مقربان بخشیده شده یا می شد , از بین برود و مادام که املاک از نو مفروز و معین نگردیده است , بازرسان مالیاتی از این گونه زمینداران چیزی مطالبه نکنند و نستانند . بنیانگذاران این نظام نوین می خواستند هرج و مرج نظامات مالیاتی و باقیمانده یاسای چنگیزی و رسمهای تیموری را یک قلم از ایران براندازند و عدالت بی سابقه ای را برای توده رنجبران ایران تضمین کنند . این روش یکی از درخور توجه ترین رویدادهای تاریخی عهد یعقوب و خاندان آق قویونلو ست . اما متاسفانه چون این طرح اصولی با منافع نیرومندترین عناصر طبقه زمیندار تضاد داشت , با مخالفت آنها روبرو و در نتیجه با شکست مواجه شد . به طوری که یک ماه پس از مرگ یعقوب , شیخ عیسی ساوجی را به دار آویختند . ( تاریخ تیموریان و ترکمانان – دکتر حسین میرجعفری- ص. 323-324)

خوارزمشاهیان

دیوان استیفا ء یا بیت المال : این دیوان نقش وزارت دارایی یا مالیه آن دوران را بر عهده داشته است و به آنچه وارد بیت المال یا خزانه دولت می شده یا خارج می گردیه نظارت و رسیدگی می کرده است . ریاست این دیوان پس از وزیر , سومین مقام دولتی را اختیار داشته است . از سوی رئیس این دیوان , مستوفیان به ولایات تحت نفوذ فرستاده می شدند تا صورت دخل و خرج حوزه قلمرو خود را تحت کنترل و بررسی قرار داده و گزارش آن را به دیوان استیفاء ارسال نمایند . ( تاریخ خوارزمشاهیان – دکتر اللهیار خلعتبری و محبوبه شرفی – انتشارات سمت .تهران 85 . ص. 128)

تاریخ غوریان

گرچه اطلاعات موجود تصویر روشنی از امور اداری غوریان به دست نمی دهد , با توجه به اینکه آنان مدتی طولانی خراجگزار غزنویان بودند و با تصرف غزنین میراث خوارشان شدند , می توان دریافت که امور اداری غوریان تا حد بسیاری بر گرفته از امور اداری غزنویان بود . امیر وسلطان ضرورتا ً باید از خاندان شنسبانی باشد , اما توانایی و لیاقت فردی نیز برای رسیدن به سلطنت از ضروریات بود .

شکی نیست که دیوانسالاری غوریان هم شبیه دیوانسالاری موجود در خراسان و غزنین بوده که عبارت بودند از : " دیوان وزیر , به ریاست وزیر که به مالیه و اداره عمومی مربوط می گردید , و...( تاریخ غوریان – دکتر اصغر فروغی ابری – انتشارات سمت . چاپ دوم سال 85 . ص. 92-93 .)

تهیه کننده : پایگاه فرهنگ مالیاتی کشور

منبع : پژوهشکده تاریخ اسلامی

نظرات (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

رسال نظرا

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی