🔹 طبق بخشنامه 13530 مورخه 84/07/27 قید مال تقریبا" بی ارزش "( مانند یک سیر نبات یا یک سیر نمک که بنا به شیوه های مرسوم بمنظور تکمیل ارکان معامله در اسناد قید می شود ) در اسناد بمنزله پرداخت عوض نبوده و اینگونه عقود بعنوان بلاعوض تلقی خواهد شد."
🔹اما منظور از مال تقریبا" بی ارزش فقط منحصر به دو موردی است که در بخشنامه ذکر شده ، یا شامل اموال نقدی و غیر نقدی دیگر هم می شود ؟
🔹با توجه باینکه هیچ کالایی فی نفسه کالای بی ارزشی نبوده ، هرچند که یک سیر نبات در مقایسه با ارزش یکباب مغازه کالای بی ارزشی است ، اما در مقایسه با قیمت یک سوزن ته گرد ، کالای با ارزشی به شمار می رود.
🔹یا یک سیر نبات در بالای قله کوه برای کوهنوردی که دچار افت فشار شده نه تنها کالای بی ارزشی نبوده بلکه یک کالای حیاتی بشمار می رود.
🔹چون در معاملات معوض ، عوضین علت برای هم، همسنگ هم ،و در برابر هم قرار می گیرند. بنابراین هرگاه عوضین برابر و همسنگ هم نباشند با توجه به " قاعده عقد از قصد" می توان گفت معامله معوض نبوده بلکه بعنوان بلاعوض تلقی خواهد شد.
🔹بنابراین اگر یک سیر نبات در قبال سوزن ته گرد، مغازه در عوض یک سیرنبات، خانه در برابر یک شکلات ، اتوبوس در برابر یک بره ، مرغداری در قبال هزار تومان ، کارخانه بزرگ در عوض یک میلیون تومان ، نیروگاه در برابر 100 میلیون تومان واگذار شوند ، می توان گفت تمامی معاملات فوق به علت همسنگ نبودن عوضین و وجود اختلاف بسیار فاحش در ارزش اموال مبادله شده، عقود بلاعوض تلقی شده ، و ذینفع مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی ( از ماخذ تفاوت ارزش دریافتی ) خواهد شد.
🔹بنابراین مال تقریبا" بی ارزش ذکر شده در بخشنامه مذکور فقط منحصر به یک سیرنبات و یک سیر نمک نبوده ، با توجه به ارزش عوض مبادله شده ، حسب مورد می تواند اموال منقول و غیرمنقول ، نقدی و غیر نقدی دیگر هم باشد. همانطور که خانه در برابر پاساژ تجاری ، یا یک میلیارد تومان در قبال شرکت ایران خودرو ، مال تقریبا" بی ارزش تلقی گشته و ذینفع مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی می گردد.
🔹همچنین اگر وراث متوفی پس از مشخص شدن مالیات بر ارث ، با ارائه قولنامه صوری (البته تایید شده در دادگاه در اثر اقرار مصلحتی وراث) ادعا کنند متوفی در زمان حیات خود مغازه 100 میلیون تومانی را به مبلغ 2 میلیون به یکی از فرزندانش فروخته است. (اگر اعتراض اداره مالیاتی بر صوری بودن قولنامه توسط دادگاه رد شده و مالیات برارث مغازه حذف شود) بنظر می آید ، حداقل مالیات بر درآمد اتفاقی 98 میلیون را می توان از فرزند ذینفع مطالبه کرد.
نادر علیلو